ՈՒՍՈՒՄՆԱԿԱՆ ՆՅՈՒԹԵՐ

ԹԵՄԱ  1   ԱԿՏԻՎՆԵՐԻ  ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ

ԱՌԱՆՑՔԱՅԻՆ  ԴՐՈՒՅԹ

 Հիմնական միջոցները   իրեց ծառայության ընթացքում հանդես են գալիս պատմական
արժեքով, կուտակված մաշվածքով և վերագնահատված արժեքով:


ԱՌԱՆՑՔԱՅԻՆ  ԴՐՈՒՅԹ

Հիմնական միջոցները
 կարող են ամորտիզացվել հավասարաչափ կամ արագացված եղանակներով:


Ինչպիսին է ակտիվների ամորտիզացման քաղաքականու-թյունը:


Որոնք են պաշարների  գնահատման  FIFO  կամ  LIFO եղանակները:


Երբ է կատարվում պաշարների իրացման զուտ արժեքով գնահատում:


ԱՌԱՆՑՔԱՅԻՆ  ԴՐՈՒՅԹ

Իրացման զուտ արժեքի վերահաշվարկը հիմնվում է պաշարների իրացումից սպասվելիք գումարի փոփոխման վրա. առնվում գների տատանումները, համալրման և վաճառքի իրականացման ծախսումների տատանումները:                

ԱՌԱՆՑՔԱՅԻՆ  ԴՐՈՒՅԹ

Դեբիտորական պարտքերը կազմակերպության սպասելիք  գումարային մուտքերն են ապրանքների իրացումից կամ ծառայությունների մատուցումից:



 Ինչպիսի ֆունկցիա է կատարում «Դեբիտորական պարտքերի հնարավոր կորուստների պահուստ» կոնտրարային հաշիվը:



Պատասխանը.
ֆայլ  Exers3_4

ԱՌԱՆՑՔԱՅԻՆ  ԴՐՈՒՅԹ

Ֆակտորինգը ֆինանսական գործարք է, որի դեպքում պար-տատեր կազ-մակեր¬պությունը իր պարտքը զիջում է պարտապանի բանկին կամ ֆակտորինգային ընկերությանը` որոշակի զեղչով:



 Ինչպես է ֆակտո-րինգը նպաստում կազմակերպության ֆինանսական կայունությանը:


Պատասխանը.
ֆայլ  Exers3_5

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄԻԶՈՑՆԵՐԻ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ

      Հիմնական միջոցները  ոչ ընթացիկ ակտիվների դասին են պատ¬կանում և հաշ-վային համակարգում իրեց ծառայության ընթացքում հանդես են գալիս ար¬ժեքային մի քանի կտրվածքով՝ սկզբնական արժեքով, կուտակված մաշվածքով և վերա-գնահատված արժեքով:
   Քանի  որ  հիմնական  միջոցներին  հատուկ  է  ծառայության եր¬կա¬րաժամ¬կետայ-նությունը (մեկ տարուց ավելի), ապա  օգտա¬կար  ծա¬ռայության  ընթացքում դրանց  արժեքը  կարող է  պար¬բե¬րաբար  փոփոխվել  արդիականացման, արժե¬զրկման  կամ շու¬կա¬յական  միջավայրով  պայ¬մանավորված  վերագնահատման  գոր¬ծոն¬նե-րով:
    Հիմնական  միջոց¬ների  միավորի  սկզբնական  արժեքն  ընդ¬գրկում  է  գնման  գինը,  ներկրման  տուրքերը  և  ակտիվը աշխա¬տանքային  վիճակի  բերելու  հետ  կապ¬¬ված  բոլոր  ծախսումնեը: Հիմնական միջոցները ձեռք բերելիս (գնելիս)  ձևա-կերպ¬վում է հե¬տևյալ հաշվային թղթակցությունը.

   Դտ 111 «Շահագործման մեջ գտնվող հիմնական  միջոցներ»                
        Կտ 252 «Հաշվարկային  հաշիվ»

  Հիմնական  միջոցների ամորտի¬զացման հաշվարկը կատարվում է մի շարք մե¬թոդ-ներով:  Ակտիվների  մաշվածության հաշվեգրման  մեթոդներից  են  հավա¬սա¬րա¬չափ մեթոդը,  արա¬գացված մեթոդը:
  Հավասարաչափ մեթոդի կիրառման դեպքում ակտիվի արժեքի ամորտիզացիան  հավասարաչափ է բաշխվում օգտակար ծառա¬յության տարիների միջև: Օրինակ, եթե բեռնատարը ձեռք է բերվել 15 000 հազ. դրամով և ունի օգտակար ծա¬ռայության 5 տարվա ժամկետ, ապա ակտիվի տարեկան  ամորտիզացիան  հա¬վասա¬րա¬չափ մեթոդով  կհաշվարկվի  հետևյալ կերպ
15 000 : 5 = 3 000 հազ. դրամ
 Հավասարաչափ (գծային) մաշվածքի կիրառման դեպքում առկա են երեք գոր-ծոններ, որոնց վրա պետք է ուշադրություն դարձնել.
 բոլոր հինգ տարիների ընթացքում մաշվածության ծախսերը հավասար են իրար,
 կուտակված մաշվածությունն աճում է աստիճանաբար,
 հաշվեկշռային արժեքն աստիճանաբար նվազում է, մինչև այն հասնում է գնահատված լուծարային արժեքին:
  Մաշվածության հաշվեգրման արագացված մեթոդների դեպքում ակտիվը իր  օգտագործման սկզբնական տարիներին ամորտիզաց¬վում է առավել ինտենսիվ, որպեսզի վերջին տարիներին մաշված¬քի բաժնեմասը դառնա ոչ  էական: Այս մեթոդով հաշվեգրվող գումարը որոշելիս յուրաքանչյուր տարվա համար օգտա-գործվում է ամորտիզացման գործակից, որի հայտարարը հավասար է ակ¬տիվի օգտակար ծառայության տարիների քանակի գումարին, իսկ համարիչը՝ ակտիվի ծառայության մնացորդային ժամա¬նակա¬շրջա¬նին (հակառակ հեր¬թականությամբ):
  Օրինակ, բեռնատարի  սպասվող օգտակար ծառայությունը տևե¬լու է 5 տարի: Տարիների քանակի գումարը կկազմի 15,
1 + 2 + 3 + 4 + 5 = 15
  Հետևաբար, ամորտիզացման գործակիցները  ըստ տարիների հան¬դես  կգան.
5/15, 4/15, 3/15/, 2/15, 1/15
   Մաշվածքի արագացված հաշվեգրումը ըստ տարիների քանակի կկազմի.
Տարիներ Տարեկան մաշվածություն
1-ին (5/15 x 15 000) = 5 000
2-րդ (4/15 x 15 000) = 4 000
3-րդ (3/15 x 15 000) = 3 000
4-րդ (2/15 x 15 000) = 2 000
5-րդ (1/15 x 15 000) = 1 000
  Համաձայն այս մեթոդի, մաշվածության ամենից մեծ ծախսը գրանցվում է առաջին տարում, որը նվազում է ըստ հաջորդող տարիների: Կուտակված մաշվածությունը աճում է դանդաղ, իսկ հաշվեկշռային արժեքը, տարեկան կտրվածքով նվազում է մաշ¬վածքագրված գումարով՝  մինչև այն հասնում է մնացորդային արժեքին:
  Բոլոր դեպքերում, հիմնական միջոցների ամորտիզացիան կու¬տակվում է թիվ 112 «Շահագործման մեջ գտնվող հիմնական մի¬ջոցների մաշվածություն» հաշվի կրեդիտում և կազմակերպության  ծախսային հաշիվների դեբետում:

  ՊԱՇԱՐՆԵՐԻ  ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ      

          

  Պաշարներն  ի տարբերություն հիմնական միջոցների, իրենց օգ¬տագործման պա-հին միանվագ սպառվում  են տնտեսավարման ըն¬թաց¬քում  և հետևաբար չու¬նե¬նա-լով  կիրառման երկարաժամ¬կե¬տայնություն, դասվում են կազմակեր¬պու¬թյունների ընթացիկ ակ¬տիվների թվին: Պաշարներն ընդգրկում են հիմնական և օժան¬դակ նյութերը, կիսաֆաբրիկատները, անավարտ ու պատրաստի ար¬տադ¬րանքը, ապ-րանքները և այլն:
    Պաշարների շարժը հաշվապահությունում հաշվառվում է փաս¬տացի ինք¬նար-ժեքով, իսկ մնացորդն՝ իրացման զուտ արժեքի և փաստացի ինքնարժեքի նվա¬զա-գույնով: Փաստացի ինքնար¬ժեքը ներառում է ձեռք բերման   և  վերամշակման ծախ-սումներն, իսկ իրաց¬ման զուտ արժեքը պաշարների վաճառքի հասույթն է` առանց կոմերցիոն ծախսերի:
  Հաշվետու ժամանակաշրջանի ընթացքում միևնույն պաշարները տարբեր գներով են կազմակերպություն մուտքագրվում և հե¬տևաբար խնդրո առարկա է դառնում մի ընդհանուր արժեքով պաշարների դուրս գրումը: Այս հարցի լուծման համար առա-ջար¬կվում է երեք մեթոդ, որոնք են` «Առաջին մուտք առաջին ելքը», «Վերջին մուտք առաջին ելքը», «Միջին կշռված արժեքը»:
   ԱՄԱԵ բանաձևը ենթադրում է, որ պաշարների  միավորները, որոնք գնվել կամ արտադրվել են առաջինը, ելքագրվում են առաջինը և, հետևաբար, միավորները, որոնք մնում են պաշար¬ներում հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջում, վերջին գնվածները կամ արտադրվածներն են: ՎՄԱԵ բանաձևը ենթադրում է, որ պա-շարների միավորները, որոնք գնվել կամ արտադրվել են վերջինը, ելքագրվում են առաջինը և, հետևաբար,  միավորները,  որոնք մնում են պաշարներում հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջում, առաջինը գնվածները կամ արտադրվածներն են:
   Միջին կշռված արժեքի բանաձևով  յուրաքանչյուր միավորի ար¬ժեքը որոշվում է հաշվետու ժամանակաշրջանի սկզբի դրու¬թյամբ  նույ¬նատիպ միավորների  և հաշվետու ժամանակաշրջանի ընթաց¬քում գնված  կամ արտադրված նույնատիպ միավորների միջին կշռված արժեքով, ուր որպես կշիռներ են հանդես գալիս պա-շարների քանակները:
   Եթե ընդունենք, որ կազմակերպությունը հունիս ամսին մուտ¬քագրել է 1050 կգ պաշար և ելքագրել 950 կգ, ապա 200 կգ սկզբնա¬¬¬կան մնացորդի առկայության և մուտքագրման տատանվող գների պայմաններում պաշարների 950 կգ ծախսը և վերջնական մնացորդը  տարբեր  մեթոդներով  կգնահատվի  (տես աղյուսակ 3.1).
                                           ԱՄԱԵ  մեթոդ
 ծախսը     200կգx10 + 500կգx12 + 100կգx14 + 150կգx15 = 11 650
 մնացորդը                 2 000 + 14 900 - 11 650 =  5 250
                                           ՎՄԱԵ  մեթոդ
ծախսը      250կգx18 + 200կգx15 + 100կգx14 + 400կգx12 = 13 700
մնացորդը                     2 000 + 14 900 – 13 700 =  3 200
                                            ԿՄ      մեթոդ
ծախսը          [(2 000 + 14 900) : (200 + 1050)] x 950կգ = 12 844
մնացորդը                   2 000 + 14 900 - 12 844 =  4 056

  .Պաշարների ծախսի գնահատման թվարկված  մեթոդներից որևէ մեկի կիրառումը նշվում է կազմակերպության հաշվապահական հաշվառման քաղաքա¬կանու¬թյու-նում, իսկ մեթոդի ընտրությունը կապվում է տնտեսավարման ռազմա¬վարու¬թյան հետ: Այսպես, գների աճի պայմաններում, եթե կազմակերպությունը ցանկանում է հասնել հնարավոր բարձր շահութաբերության, ապա կիրառում է պաշարների ծախսի գնահատման  ԱՄԱԵ մեթոդը, որով կրճատվում է թողարկման ինքնարժեքը և աճում շահույթը: Իսկ  հաշվետու տարվա հարկային բեռի թեթևացման նպա¬տակով կազմակերպու¬թյունում կիրառվում է պաշարների ծախսի գնահատման ՎՄԱԵ մեթոդը, որով  աճում  են  թողարկման  ծախսերը:
Աղյուսակ  3.1
     Նյութական պաշարների  քանակագումարային  շարժը

Ամսա-
թիվ մուտքը
գին      քանակ  գումար  ամսվա ելքը
(քանակ)     մնացորդը
քանակ     գումար
01.06 200 2 000
05.06 12 500 6 000
12.06 14 100 1 400
20.06 15 200 3 000
28.06 18 250 4 500
ընդա-մենը x 1 050 14 900      950 300


                                                                               Ըստ
             ԱՄԱԵ -  5250,   ՎՄԱԵ -  3 200,    ՄԿ – 4 056

   

     ԻՐԱՑՄԱՆ  ԶՈՒՏ  ԱՐԺԵՔ  

  Տնտեսավարման  արդի  պայմաններում  անհրաժեշտություն  է ծա¬գում  նոր  մո-տե¬ցումներ ցուցաբերելու  կազմակերպությունների  պաշարների հաշվեկշռային գնա¬¬հատ¬մանը: Հաշվապա¬հական հաշ¬վե¬¬տվություններում դրանք արտա¬ցոլվում  են դրա¬մա¬կան միջոց¬ների  այն  գումարով, որը  ստացվում  է  տվյալ  պահին  առկա ակտիվներն  իրացնելիս:  Հետևաբար, ան¬հրա¬¬ժեշտություն  է  ծա¬գում  նաև պահ-պա¬¬նելու  հաշվե¬նկա¬տու¬թյան  սկզբունքը,  երբ  կազ¬մա¬կերպությունների  ակ¬տիվ-ներն  ու  եկամուտները չեն  գե¬րա¬¬գնահատվում (տես  Հաշվապահական  հաշ¬վառ-ման մասին ՀՀ օրենքը, հոդված 10, կետ  է.):
   Ելնելով  վերոհիշյալ  սկզբունքներից, կազմակերպություններում ակտիվների  գնա¬¬հատման  ժամանակ  կիրառվում  է  իրացման  զուտ արժեքի  ցուցանիշը,  որը  սո¬վորական գործունեության ըն¬թաց¬քում վաճառքի  ձևավորվող գինն է՝ հանած համալրման և վա¬ճառքը կազմակերպելու համար անհրաժեշտ ծախսումները:
    Համաձայն  ՀՀ Հաշվապահական  հաշվառման  օրենքի 10-րդ հոդ¬վածի հաշ¬վե-տվություններ կազմելու հաշվենկատության  սկզ¬¬բուն¬¬քի, պա¬շարները  չպետք  է  գե-րագնահատվեն  և  հետևաբար  ՀՀՀՀ 2 ստանդարտի 5-րդ կետի պահանջով  պետք է չափվեն ինքնարժեքից և իրացման զուտ արժեքից նվա¬զագույնով:  Այ¬սինքն, պաշարների ինքնարժեքի մասնակի դուրս գրումը իրացման զուտ արժեքի մակարդակին  համապատասխանում է այն տե¬սակետից, որ ակ¬տիվ¬ները չպետք է արտացոլվեն ավելի բարձր գումարով, քան ակնկալվում է, որ պիտի ստացվի նրանց վաճառքից կամ օգտագործումից (տես ՀՀՀՀՍ #2-ի 23-րդ  կետ):
  Պաշարների արտադրության մեջ օգտագործելու նպատակով պահվող նյութերը և այլ պաշարները չեն վերագնահատվում ինքնարժեքից ցածր, եթե ակնկալվում է, որ պատրաստի ար¬տադրանքը, որում դրանք ընդգրկվելու են, վաճառվելու է ինք-նարժեքին հավասար կամ գերազանցող գնով: Սակայն, երբ նյութերի գների անկումը այնպիսին է, որ պատրաստի արտադ¬րանքի ինք¬նարժեքը գերազանցելու է իրացման զուտ արժեքին, նյութերի ինքնարժեքը իջեցվում է մինչև իրացման զուտ արժեք:
    Իրացման զուտ արժեքի հաշվարկը հիմնվում է պաշարների իրացումից սպասվելիք գումարի` հաշվարկի պահին եղած առավել վստահելի փաստի վրա: Այդ հաշվարկները կատարելիս, հաշվի են առնվում գների տատանումները, համալրման և վաճառքի իրականացման ծախսումների տատանումները:                    
 Օրինակ, եթե հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջում կազմա¬կերպությունում  առ-կա է պաշարների հինգ հոդված, ապա  դրանց 14 075 գումարի  հաշվե¬կշռային նոր հայ¬¬տագրումը,  իրացման  զուտ  արժեքով, կկատարվի  աղյուսակ 3.2-ի հաշ¬վարկ-ներով:
   Երբ փոխվում են հանգամանքները, որոնք բերել էին պա¬շարների ինքնարժեքի իջեցման, դուրս գրված գումարը  վերա¬կանգ¬նվում է այնպես, որ նոր հաշվեկշռային արժեքը հանդիսանա ինքնար¬ժեքից և վերանայված իրացման զուտ արժեքից նվա-զա¬գույնը:
                                                                                      Աղյուսակ 3.2
          Իրացման զուտ արժեքի  արտացոլումը հաշվեկշռում

ՄԻԱՎՈՐ  ՊԱՇԱՐԻ ՊԱՇԱՐՆԵՐԻ
ինք-նար-ժեք վա-ճառ¬քի գին համա-լրման
ծախ-սեր իրաց¬ման
զուտ
ար¬ժեք
(ս.3- ս.4) վերահաշ-վարկ¬ված արժեք
(ս.2-ի և ս.5-ի
նվազագույնը) քա-նակ ար-ժեքը հաշ¬վե-կշռում
1 2 3 4 5 6 7 8
Ա 2 2.5 0.5 2.0 2.0 500 1 000
Բ 4 4.0 0.8 3.2 3.2 1 000 3 200
Գ 6 10.0 1.0 9.0 6.0 750 4 500
Դ 5 6.0 2.0 4.0 4.0 750 3 000
Ե 1 1.2 0.25 0.95 0.95 2 500 2 375
Ընդամենը 14 075
 
  Ընդունենք, որ  կազմակերպությունը  գնել է 1 000 կգ պաշար՝  100 000 դրամ ար-ժեքով, որի համար փոխադ¬րման վճարը կազմել է 10 000 դրամ:  Տարվա ընթացքում վաճառվել է 750 կգ՝ յուրա¬քան¬չյուրը 150 դրամ արժողությամբ՝ կոմերցիոն  3 750 դրամ ընդ¬հա¬նուր ծախսերով:  Տարվա վերջում կազմակեր¬պու¬թյունում առկա է պա-շար¬ների 250 կգ, սակայն դրանցից 50-ը վնասված են:  Վնասված միավորները կարող են վաճառվել յուրաքանչյուրը 25 դրամ, իսկ մնա¬ցած 200-ը՝ 150  դրամ արժեքով:
   Այս դեպքում,  պաշարների վերագնահատման  հաշվարկները կկատարվեն հե-տևյալ կերպ.
  ա)  պաշարների ինքնարժեքը միավորի  համար
    100 000 + 10 000  =110 000/1 000միավոր=110
Իրացման զուտ արժեք.
գ վնասված հոդվածների  յուրաքանչյուր միավորի համար՝  20
                                 25 –  (3 750/ 750)
գ չվնասված  հոդվածների  յուրաքանչյուր միավորի համար՝ 145
                                150 –  (3 750/ 750)    
  բ) hաշվեկշռում վերագրանցվող ինքնարժեքի և իրացման զուտ արժեքի նվազագույնը.
վնասված հոդվածներ                            50 կգ x 20  =             1 000
չվնասված հոդվածներ                         200 կգ x 110 =           22 000
պաշարների ընդհանուր արժեքը                                            23 000

գ) իրացման զուտ արժեքի ազդեցությունը վաճառքի ֆինանսական հետևանքի վրա
  հասույթ վաճառքից                                    750 x150 =         112 500
վաճառված ապրանքների ինքնարժեք        750 x 115 =       (86 250)
վնասված պաշարներից կորուստներ.
իրացման զուտ արժեք.                              50 x  20  =            1 000
ինքնարժեք                                                 50 x 110  =           (5 500)
վնասված հոդվածներից կորուստներ.                                    (4 500)
 Գործառնական շահույթ
(112 500 – 86 250 – 4 500)                                                       21 750
  Պաշարների  արժեքը նվազեցնելիս  կատարվում  է դեբետային  գրանցում 714 «Գործառնական  այլ  ծախսեր» հաշվում և կրե¬դի¬տային  գրանցում  218 «Պա¬շար¬նե-րի արժեքի նվազում»  հաշ¬վում:
   Մեր օրինակում,  վնասված  հոդվածներից  կորուստը 4 500 դրամ արժեքով    [(110-20) x 50] կձևակերպվի  հետևյալ հաշվային  թղթակցությամբ.
     
         Դտ  714 …………. 4 500
                  Կտ 218 ……………..  4 500

որով հաշվենկատության  սկզբունքի պահանջով կնվազեցվի  հաշ¬վետու ժամա¬նա-կաշրջանի վերջի պաշարների հաշվեկշռային մնա¬ցորդը (218 կոնտրակտիվային  հաշվի օգնությամբ) և միա¬ժա¬մանակ գործառնության  վնասը կարտացոլվի նույն ժա¬մա¬նակա¬շրջանի  ֆինանսական   հաշ¬վետվությունում:
  Եթե  հաջորդ  հաշվետու  ժամանակաշրջանում  կատարվի  պա¬շարների  երկրորդ  վերագնահատում՝  արժեքային  աճի  պատ¬ճա¬ռով,  ապա  վերա¬գնահատման  աճը  կվե¬րագրվի ոչ  թե  պա¬շար¬ների  սկզբնական,  այլ ար¬ժեզրկված  գումարին:   Այս-պես,  վնաս¬ված  պաշարների  գծով  իրացման նոր շուկայի հայտ¬նաբերման  դեպ-քում,  ուր արդեն միավորի վաճառքի գինը կազ¬մում է 55 դրամ, իսկ միավորի գծով կոմերցիոն ծախսերը` 10 դրամ,  իրացման  զուտ  արժեք է  սահմանվում 45 դրամը, որով ձևակերպվում է վե¬րա¬գնահատման աճ.
      Դտ 218………..1 250                  (45 – 20) x 50
         Կտ    614 ………….1 250
  Դրանով իսկ,  վնասված  պաշարների  նախորդ  արժեզրկումը վե¬րա¬¬կանգնվում է  իրացման  զուտ  արժեքի  աճի  բաժնեմասով:
 

         ԴԵԲԻՏՈՐԱԿԱՆ  ՊԱՐՏՔԵՐԻ  ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ

   Դեբիտորական պարտքերի գերակշիռ մասը կազմա¬կեր¬պու¬թյուններում գոյանում է արտադրանքի, ապրանքների ապա¬ռիկ վաճառքից, երբ գնորդների կողմից կա-տարվելիք վճա¬րումները ժամա¬նակագրական առումով հետ են ընկնում առա-քումներից կամ ծառայությունների մատուցումից: Դեբիտորների առկայությունը տնտեսավարման բնականոն երևույթ է, քանի որ միայն կանխիկ վա¬ճառ¬քով գոր-ծունեության ծավալումը նեղացնում է գնորդների շրջանակը:  Սակայն, մյուս կող-մից, դեբի¬տորական պարտ¬քերի կուտակումների աճը հանգեցնում է կազ¬մա-կերպությունների դրա¬մական միջոցների ներհոսքերի կրճատմանը, անհուսալի սպա¬սելիքների ձևավորմանը, շրջանառու կա¬պիտալի պտույտի դան¬դաղեցմանը, որը վերջին հաշվով նպաստում է ֆինանսական կայունության թուլացմանը: Այդ իսկ պաճառով, դեբիտորական պարտքերից բեռնաթափման նպատակով, կազմա-կերպությունները հաճախ դիմում են ֆակտորինգի, կամ, գնորդներին տրամադրում են զեղչեր` կանխիկ վաճառք կազմակերպելիս:
  Թիվ 221 «Դեբիտորական պարտքեր վաճառքների գծով» հաշիվը նախատեսված է վաճառքի գներով (ներառյալ անուղղակի հար¬կերը) արտադրանքների, ծա¬ռա-յությունների գծով ձևավորվող  սպասելիք¬ների առկայության և շարժի վերաբերյալ տեղեկա¬տվության ընդհանրացման համար: Հաշիվն ակտիվային է և իր դե¬բետում արձանագրում է դեբիտորական պարտքերի ձևավորումը, իսկ կրե¬դիտում` դրանց մարումները կամ ճշտումները: Փաստորեն, հաշվի մնացորդը դեբետային է և իրենից ներկայացնում է վա¬ճառքների գծով ընթացիկ դեբիտորական պարտքերի գումարը հաշվետու ամսվա դրությամբ:
   Այսպես, կազմակերպության դեբիտորական պարտքերի մնա¬ցորդը հաշվետու ժամանակաշրջանի սկզբին կազմել է  30 000 հազ. դրամ: Հաշվետու ժամա¬նա¬կա-շրջանում գնորդներին առաք¬վել է 120 000 հազ. դրամ արտադրանք` ներառյալ 20 000 հազ. դրամ ավելացված արժեքի հարկով: Պայմանագ¬րով նախատեսված ապրանքների որոշակի խմբաքանակի որակի չափանիշների խախտման պատճառով  գնորդների մի մասը ետ են վերա¬դար¬ձրել ընդ¬հա¬նուր գումարով 40 000 հազ. դրամ արտադրանք, իսկ 10 000 հազ. պարտք ունեցող  մյուս մասին` կազմակերպության կողմից տրվել է գների իջեցման 30% զեղչ: Դեբիտորները մինչև հաշվետու ժամա¬նակաշրջանի ավարտը ընդհանուր առմամբ մատակարար կազմակերպության  հաշվարկային հա¬շիվ են փոխանցել 50 000 հազ. դրամ:
  Որպեսզի որոշվի հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջի դրությամբ կազմա-կերպության դեբիտորական պարտքերի մնացորդը, ձևա¬կերպենք դեբիտորների ձևավորման, մարման և ճշտման հաշվա¬պահական թղթակցությունները հետևյալ կերպ.



- արտադրանքի վաճառքից ձևավորված դեբիտորական պարտքերի գծով.
   Դտ  221  «Դեբիտորական պարտքեր վաճառքների
                   գծով»……120 000
      Կտ  611 «Արտադրանքի, ծառայությունների իրացումից
                     հասույթ»………..….100 000
       Կտ 524 «Կարճաժամկետ կրեդիտորական պարտքեր
                      բյուջեին (ԱԱՀ)»…..…..20 000
- գնորդների կողմից հետ վերադարձված արտադրանքի գծով ճշտումներ.
      Դտ 612 «Իրացված արտադրանքի հետ վերադարձումից  և
                 գների իջեցումից հասույթի ճշտում»………..33 360
     Դտ 524 «Կարճաժամկետ կրեդիտորական պարտքեր
                   բյուջեին»………………..……6 640   (40 000 x 16,6%)
          Կտ 221  «Դեբիտորական պարտքեր վաճառքների
                           գծով»………………………………………….40 000
- գնորդներին տրամադրված 3 000 հազ. դրամի  զեղչեր   (10 000 x 30%.)
    Դտ 612 «Իրացված արտադրանքի հետ վերադարձումից  և
                    գների իջեցումից հասույթի ճշտում»………..2 400
    Դտ 524 «Կարճաժամկետ կրեդիտորական պարտքեր
                      բյուջեին»……..…600   (3 000 x 20%)
             Կտ 221  «Դեբիտորական պարտքեր վաճառքների
                             գծով»…………...3 000
- դեբիտորական պարտքերի գծով հաշվարկային հաշիվ մուտ¬քերի գծով.
            Դտ 252 «Հաշվարկային  հաշիվ»…………..50 000
                Կտ 221  «Դեբիտորական պարտքեր վաճառքների
                               գծով»……..................................……...50 000
  Այսպիսով. հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջում կազմա¬կեր¬պության  դեբիտո-րական պարտքերի մնացորդը թիվ 221 հաշվի դեբետում  կկազմի.
սկզբնական մնացորդ + ավելացումներ - ճշտումներ – մարումներ =
=30 000 + 120 000 – 40 000 – 50 000 = 60 000 հազ. դրամ
  Դեբիտորական պարտքերը կարող են և ամբողջությամբ չփոխ¬hատուցվել, կապ-ված գնորդների լուծարման, սնանկացման կամ ժամանակավոր անվճա¬րունա¬կու-թյան հետ: Այդ դեպքում, դրանք որակվում են որպես անհուսալի դեբիտորական պարտքեր և դուրս են գրվում նախօրոք ստեղծված պահուս¬տաֆոնդի հաշվին` որոշ ժա¬մանակ արձանագրվելով որպես պայմանական ակտիվ հետ¬հաշ¬¬վե¬կշռային հաշիվներում:

   ԱՆՀՈՒՍԱԼԻ  ԴԵԲԻՏՈՐԱԿԱՆ  ՊԱՐՏՔԵՐԻ    

           ՊԱՀՈՒՍՏԱՖՈՆԴԻ  ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ

 
  Դեբիտորական պարտքերը, որոնք չփոխհատուցվելու հավա¬նականություն ունեն, ժամանակի ընթացքում,  օրենսդրու¬թյամբ, նա¬խա¬տես¬ված են դուրս գրման: Դրանց դուրս գրումը փաստորեն իրա¬կանացվում է մաս առ մաս` ծախսերի հաշվին ձևավորվող պահուստաֆոնդի հաշվին: Եվ, քանի որ, մինչև ավարտուն դուրս գրումը, դեբիտորական պարտքերը լիարժեքորեն արտացոլվում են հաշվեկշռում, ապա դրանց իրական նվազեցված արժեքի ներ¬կայացումը կարգավորվում է կոն-տրա¬րային հաշվի միջոցով:
    Կարգավորող հաշիվները բացվում են հիմնական հա¬շիվներին  հարակից և կատարում են հիմնական հաշիվների մնա¬ցորդների ճշտման ֆունկցիա: Որպես կանոն, կարգավորող հաշիվ¬ները հիմ¬նականների նկատմամբ հակադարձ մնա-ցորդնե¬րով են հանդես գալիս և այդ պատճառով գրականությունում երբեմն դրանք ան¬վանվում են նաև կոնտրարային հաշիվներ:
     Թիվ 223 «Դեբիտորական պարտքերի հնարավոր կորուստների պահուստ» կոն-տրարային հաշիվը նախատեսված է վաճառքների և այլ եկա¬մուտների գծով  դեբիտորական պարտքերի հնարավոր կորուստ¬ների պահուստի առկայության, ձևա-վորման և շարժի վե¬րաբերյալ տեղեկատվության ընդհանրացման համար: Հաշիվը պասիվային է, կարգավորող: Հաշվի կրեդիտում արտա¬ցոլվում են պա¬հուստին կատարվող մասհանումները, իսկ դե¬բե¬տում` անհուսալի ճանաչված դե¬բիտորական պարտքերի դուրս գրում¬ները, հակադարձումները, ինչպես նաև մնա¬ցորդի ճշգրտում¬ները: Հաշվի մնացորդը կրեդիտային է և իրենից ներ¬կայացնում է պահուստի չօգտագործված մնացորդը հաշվետու ամսաթվի դրու¬թյամբ: Այն հաշ-վապահական միջանկյալ հաշվեկշռում դեբի¬տո¬րական պարտքերի հաշվի մնա-ցորդի հետ ամփոփ հանդես է գալիս բացասական նշանով:  
  Օրինակ, կազմակերպությունը հաշվետու տարին սկսել է զրոյական դեբիտո¬րա-կան պարտքերով:    
  Կատարվել է ապառիկ վաճառք.
 հունվարի 3-ին`  «Ա» գնորդին – 20 000 հազ. դրամ,
 ապրիլի 3-ին`        «Բ» գնորդին – 30 000 հազ. դրամ,
 մայիսի 25-ին`       «Գ» գնորդին – 40 000 հազ. դրամ:
  Չնայած այն պայմանին, որ գնորդների կողմից վճարումը կա¬տարվելու էր առաքման հաջորդ օրը, մինչ հուլիսի 5-ը գնորդները դեռևս վճարումներ չեն կա-տարել:
    Սահմանված կարգի համաձայն, այդ պա¬րագայում կազմա¬կեր¬պության ծախսերի հաշվին ձևա¬վորվում է դե¬բիտորական պարտ¬քերի հնարավոր կո¬րուստների պա-հուստ, որն էլ հենց կարգավորող   թիվ 223 հաշվի օգնությամբ նվազեցրել է առա¬ջին կիսամյակում չհա¬վաքագրած պարտ¬քերի մեծությունը: Հնարա¬վոր կորուստ¬ների պահուստների ձևավորման կարգը, ըստ ՀՀ կառավարության 2002 թ. թիվ 2052 որոշման, հետևյալն է.
գ մինչև 90 օր չվճարման պարագայում պահուստաֆոնդ չի ստեղծվում,
գ 91-180 օրվա սահմաններում ստեղծ¬վում է պա¬հուս¬տաֆոնդ` կետանցված պարտքի 25%-ի չափով,
գ 181-270 օրվա դեպքում` 50%-ի չափով,
գ 271-365 օրվա դեպքում`  75% - ի չափով:
    Դեբիտորական պարտքերի հնարավոր կորուստների պահուս¬տաֆոնդի առ 05 հու¬լիսի  ձևա¬վորման  հաշվարկը կներկայացվի այսպես:
  -  հունվարի 3-ին վաճառք.  (կետանցումից  անց 181 _ 270 օր `  50%)    
  «Ա» գնորդին            20 000 հազ. x 50% = 10 000 դրամ,
  -  ապրիլի 3-ին վաճառք  (կետանցումից անց  91 – 180 օր  25%)  
   «Բ» գնորդին           30 000 հազ. x 25% = 7 500 դրամ,
- մայիսի 25-ին  (կետանցման 90 օրը դեռ չի լրացել),
 «Գ» գնորդի  40 000 հազ. դրամ դեբիտորական պարտքի դիմաց զրոյական պա-հուս¬¬տաֆոնդ:
       Հետևաբար, մինչ հուլիսի 5-ը դեբիտորական պարտ¬քերի հնա¬րավոր կորուստ-ների պահուստի (10 000 + 7 500) ձևա¬վորման գծով կձևակերպվի.
  Դտ 714 «Գործառնական այլ ծախսեր» ………………17 500
        Կտ 223 «Դեբիտորական պարտքերի հնարավոր                        
                        կորուստների պահուստ»……………….……17 500
   Այսպիսով, հաշվետու տարվա առ 05 հուլիսի դեբիտորական պարտ¬¬քերի հոդ¬վածը կներկայացվի հետևյալ հաշիվների մնա¬ցորդների ամփոփմամբ.
Թիվ 221 «Դեբիտորական պարտքեր»                          =  90 000
Թիվ 223 «Պարտքերի հնարավոր կորստի պահուստ»=(17 500)
  Կարգավորվող հաշվով ճշտված մնացորդներ  = 72 500 դրամ
  Եթե մինչև տարեվերջ գնորդները կատարեն որոշակի վճա¬րումներ, ապա ճշտում-ներ կկատարվեն նաև դեբիտորական պարտ¬քերի պահուստաֆոնդում: Ընդունենք, որ վերոհիշյալ դեբի¬տորների վճարումները հաշվետու տարվա երկրորդ կիսամ-յակում կատարվել են այսպես.
 «Ա» գնորդը կատարել է վճարում 15 000 երկրորդ կիսամյակի սկզբին,
 «Բ» գնորդը կատարել է վճարում  22 000 հազ. դրամ 2 003 թ. դեկ¬տեմ¬բերի 31-ին,
 «Գ» գնորդը ընդհանրապես վճարում չի կատարել:
  Այս պարագայում դեբիտորական պարտքերի հնա¬րա¬վոր կո¬րուստների պա¬հուս-տաֆոնդի մնացորդի ճշտումները հաջորդ տար¬վա հունվարի 5-ի դրությամբ կներ-կայացվեն ստորև հաշ¬վապահական թղթակցություններով:
 Հաշվետու տարվա երկրորդ կիսամյակի սկզբին «Ա» գնորդի դեբիտորական պարտ-քի գծով կուտակվել էր 10 000  հազ. դրամի հնարավոր կորստի պահուստ: Քանի որ այդ պահին փո¬խ¬հատուցվել էր պարտքի 15 000 հազ. դրամը, ապա կու¬տակված պահուստաֆոնդը պարտքի մասնակի մարման պահին կհակա¬դարձվի հետևյալ թղթակցությամբ.
   Դտ 223…………..10 000
     Կտ 614 ……………10 000
  Եվ, քանի որ, «Ա» գնորդի պարտքի մնացած 5 000-ը դեռևս չի փոխհատուցվել մին-չև հաջորդ տարվա հունվարի 5-ը, ապա այն ամբողջությամբ  կձևակերպվի  որպես  հնարավոր  կորստի պա¬հուստ (կետանցումից 365 օր անց).
    Դտ 714 ……..5 000
       Կտ 223 ………..5 000
  «Բ» գնորդի դեբիտորական պարտքի գծով հնարավոր կորստի պահուստաֆոնդը մինչև հաշվետու տարվա. դեկտեմբերի 31-ը կազմել է 30 000 հազ. դրամ (181  - 270 օր` 50%): Ուստի,  երկրորդ կիսամյակին կձևակերպվի  հնարավոր կորուստ 30 000-ի 50%-ը`  (30 000 x 50% – 30 000x25%).
  Դտ 714 ……..7 500
       Կտ 223 ………..7 500
  Իսկ, հաշվետու տարվա դեկտեմբերի 31-ին 22 000 վճարում կա¬տարելիս` հնա-րավոր կորստի պահուստաֆոնդը կհակադարձվի.
  Դտ 223…………..15 000
      Կտ 614 ……………15 000
  «Բ» գնորդի դեբիտորական պարտքի չփոխհատուցված 8 հազ. դրամի (30 000 – 22 000) դիմաց հաջորդ տարվա հունվարի 5-ին կձևավորվի պահուստաֆոնդ 75%-ի չափով  (կետանցումից 271  - 365 օր), որը կձևակերպվի.
  Դտ 714 ……..6 000
       Կտ 223 ………..6 000
  «Գ» գնորդը մինչև hաջորդ տարվա հունվարի 5-ը ընդհանրապես վճարում չի կատարել, ուստի այդ պարտքի գծով հնարավոր կորստի պահուստաֆոնդը կե-տանցումից 181 - 270 օրվա սահ¬ման¬¬ներում   կկազմի 40 000 հազ. դրամ x 50%  և կձևա¬կերպ¬վի.
  Դտ 714 ……..20 000
      Կտ 223 ………..20 000
  Այսպիսով, հնարավոր կորստի պահուստաֆոնդի շարժը, ըստ առանձին դե-բիտորական պարտքերի կտրվածքի, հաշվետու տա¬րում  կներ¬կայացվի.

Դեբիտոր Պահուստի ձևավորում Օգտա-գործում Մնացորդ
սկզբնական   0
Ա 10 000 + 5 000 (10 000) 5 000
Բ 7 500 + 7 500 + 6 000 (15 000) 6 000
Գ 20 000 0 20 000
56 000 25 000 վերջնական 31 000

     Իսկ դեբիտորական պարտքերի հաշվեկշռային հայտագրումը   առ 05.01 ամսի կկազմի.
   Թիվ 221 հաշվի մնացորդ….53 000    (90 000 – 15 000 – 22 000)
   Թիվ 223 հաշվի մնացորդ………………………  ……………(31 000)
  Դեբիտորական պարտքերի հաշվեկշռային մնացորդ………22 000

   ԴԵԲԻՏՈՐԱԿԱՆ   ՊԱՐՏՔԵՐԻ   ՖԱԿՏՈՐԻՆԳԻ     

          ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ

   Ֆակտորինգը ֆինանսական գործարք է, որի դեպքում պար¬տատեր կազ¬մակեր-պությունը իր պարտքը զիջում է պարտապանի բանկին կամ ֆակտորինգային ընկերությանը` որոշակի զեղչով: Նման իրավիճակները որպես, կանոն, առաջանում են դրամական միջոցների պակասի առկայության դեպքում, երբ կազմա¬կեր¬պու-թյունները ստիպված գնում են դեբիտորական պարտքերի զեղչ¬մանը` ֆակտորինգի ձևով: Փաստորեն, այդ դեպքում եռակողմ պայ¬մանագիր է կնքվում պարտապանի, պարտատիրոջ և ֆակտո¬րինգային ֆինանսական ընկերության (բանկի) միջև, հա-մաձայն որի պարտատերը իր սպասելիքները հանձնում է ֆակտորինգային ըն-կերությանը, որից հետո վերջինս է հոգում պարտապանի պարտքերի գանձումը:
  Դեբիտորական պարտքերի ձևավորումն ու մարումը ֆակտորինգի դեպքում տեղի է ունե¬նում հետևյալ սխեմայով.

                                       Ֆակտորինգային
                                    F կազմակերպություն                          


     զեղչված                                                                   դեբիտորական
     դեբիտորական                                                            պարտքերի
     պարտքերի                                                                     գանձում
     վերադարձ                                                                                                                                
                                                                                                                                     
                                                                       
                   
                                     դեբիտորական
        Պարտատեր                 պարտքերի                Պարտապան  
    B կազմակերպություն    տրամադրում       Z  կազմակերպություն                  
                                                         
                                                                           
   
    Այսպես, B կազմակերպությունը երեք տարի ժամկետով տա¬րե¬կան 10% դրույքով տրամադ¬րել է Z կազմակերպությանը  50 000 երկարաժամկետ  վարկ: Հա¬մաձայն վարկային պայմա¬նագրի, մայր գումարն ու պարզ տոկոսի սկզբունքով կու¬տակված տոկոսային եկամուտը մարվելու է Z-ի կողմից միանվագ` երրորդ տարվա վերջին: Սակայն, ուղիղ մեկ տարի անց, կազմակեր¬պությունը իր դեբիտորական պարտքը զեղչում է ֆակ¬տորով,  F ֆակ¬տորին¬գա¬յին ըն¬կերությանը զիչելով 15%:
  Ֆինանսական ներդրման և ֆակտորի գծով կատարված հաշ¬վարկ¬ները B կազ-մակերպությունում, և ձևակերպվող թղթակ¬ցու¬թյուն¬ները կներկայացվեն այսպես:
1. ձևակերպվել է երկարաժամկետ  ֆինանսական ներդրում առաջին տարվա սկզբին.
   Դտ 145 «Երկարաժամկետ փոխառություններից համախառն
                 մուտքեր»…50 000
       Կտ 252 «Հաշվարկային հաշիվ» ………………50 000
2. ձևակերպվել է չվաստակած երկարաժամկետ փոխառու¬թյան տոկոսային եկամուտը.
50 000 x 10% x 3 տարի = 15 000
   Դտ 145 «Երկարաժամկետ փոխառություններից համախառն
                 մուտքեր»…15 000
      Կտ 147 «Չվաստակած ֆինանսական եկամուտ» …15 000
3. ձևակերպվել է առաջին  տարում  վաստակած տոկոսային եկամուտը.
  Դտ 147 «Չվաստակած ֆինանսական եկամուտ» ……5 000
   Կտ 627 «Ֆինանսական ներդրումներից եկամուտներ»..5 000
4. ֆակտորինգի դեպքում, առաջին տարվա վերջում կատարվել է  տոկոսային եկամտի ճշտում.
  Դտ 147 «Չվաստակած ֆինանսական եկամուտ» ……10 000
    Կտ 145 «Երկարաժամկետ փոխառություններից
      համախառն մուտքեր»................................…10 000
5. ձևակերպվել է F ֆակտորինգային ընկերության կողմից զեղչ¬ված դեբիտո-րական պարտքի մուտքագրումը B կազմակերպություն.
         (50 000 + 5 000) x (1 – 0,15) = 46 750
     Դտ 252 «Հաշվարկային հաշիվ» ….…………..46 750
          Կտ 145 «Երկարաժամկետ փոխառություններից
                         համախառն մուտքեր»………………….…46 750
6. ձևակերպվել է ֆակտորինգային ծառայության տոկոսա¬վճարը.
                         (50 000 + 5 000) x 0,15 = 8 250
Դտ 727 «Վարկերի և փոխառությունների գծով
                ծախսեր»………….8 250
 Կտ 145 «Երկարաժամկետ փոխառություններից                      
                 համախառն մուտքեր»….........................8 250

  Այսպիսով, ֆակտորինգային գործարքի ավարտից հետո պար¬տատեր B կազմա-կերպության դեբիտորական պարտքը ամբող¬ջությամբ մարվում  է և դրանով իսկ  փակ¬վում  է թիվ 145 հաշիվը:


  3.7   ԱՌՀԱՇԻՎ  ՏՐՎԱԾ  ԳՈՒՄԱՐՆԵՐԻ  ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ

  Դեբիտորական պարտքեր առաջանում են ոչ միայն գնորդների, այլ նաև  հենց կազմակեր¬պության աշխատակիցներին առնչվող տնտե¬սական գործառնու¬թյուն-ներից: Մասնավորապես, աշխա¬¬տա¬կիցների գծով դեբիտո¬րական պարտքեր են ձևա-վորվում ապրան¬քանյութական արժեքներ ձեռք բերելիս, գործուղումների մեկ¬նելիս և այլն:
  Առհաշիվ տրված գումարները հաշվառնում են թիվ 228 «Ընթացիկ դեբիտորական պարտքեր առհա¬շիվ տրված գումարների գծով» ակտիվային հաշվով: Հաշվի դե-բետում արտացոլվում են առհաշիվ տրված գումարների գծով դեբիտորական պարտքերը, իսկ կրե¬դիտում` հաշվետու անձանց կողմից ծախսված գումարները, ինչ¬ես նաև այդ պարտքերի հետ վերադարձումը: Փաստորեն, հաշվի դեբետային մնացորդը ցույց է տալիս կազմակերպության աշխատակիցների գծով գոյացած դե-բիտորական պարտքը:
  Այսպես, կազմակերպության մարքեթինգի բաժնի աշխատակից Պետրոսյանը մեկնել է գործուղման  և այդ նապատակով դրա¬մարկղից ստացել 500 000 դրամ: Գործ¬ուղումից վերադառնալուց հետո,  Պետ¬րոս¬յանը հաշվապահություն է ներ¬կա-յաց¬րել հաշվե¬տվու¬թյուն՝ կատարած 400 000 փաստացի ծախսերի վերաբերյալ, որում ընդգրկվել են օդանավի տոմսերը, հյուրանոցային  վճար¬ների անդոր¬րագրերը, ներկա¬յացուց¬չական ծախսերն ապացուցող կտրոնները, ինչպես նաև սահմանված օրա¬պահիկի դրույ¬քա¬չափերը:  Գործուղման նպատակով չծախսված 100 000 դրամ գու¬մարի մնացորդը Պետրոսյանը հետ է վերա¬դարձրել դրամարկղ:
   Գործուղման համար առհաշիվ տրված գումարների հաշվառման գծով կձևա-կերպվեն հետևյալ հաշ¬վապահական թղթակ¬ցություն¬ները.
- դրամարկղից գումարը ստանալիս.
   Դտ 228 «Ընթացիկ դեբիտորական պարտքեր առհա¬շիվ
                   տրված գումարների գծով»…..500 000
     Կտ 251 «Դրամարկղ»………………………..500 000
- առհաշիվ տրված գումարները ծախսագրելիս.
Դտ 714 «Գործառնական այլ ծախսեր»…………….400 000
          Կտ 228 «Ընթացիկ դեբիտորական պարտքեր առհա¬շիվ
                         տրված գումարների գծով»…..400 000
- առհաշիվ տրված գումարները հետ վերադարձնելիս (դրա¬մարկղ մուտ¬քա-գրելիս).
       Դտ 251 «Դրամարկղ»…………………100 000
        Կտ 228  «Ընթացիկ դեբիտորական պարտքեր առհա¬շիվ
                       տրված գումարների գծով»…..100 000
   Այսպիսով,  Պետրոսյանի գծով բացված թիվ 228 հաշիվը, առ¬հա¬¬շիվ տրված գու-մարների վերջնահաշվարկի և գործուղման ֆի¬նանսական հաշվե¬տվության ըն¬դուն-ման ու դրամարկղ գու¬մարների հետ վե¬րա¬դարձման պարագայում  կփակվի,  հան-դես  գալով  զրոյական մնացորդով:

ՍՏՈՒԳՈՂԱԿԱՆ ՀԱՐՑԵՐ

 1. Իչպես կբնութագրեք ոչ ընթացիկ ակտիվները (3.1):
2.   Որոնք են հիմնական միջոցների ամորտիզացման եղանակները (3.1):
3. Թվարկեք պաշարների ծախսի հաշվարկման եղանակները (3.2):
4.   Ներկայացրեք պաշարների իրացման զուտ արժեքով գնահատման անհրաժեշտությունը (3.3):
5.  Ինչու է հաշվապահությունում ձևավորվում դեբիտորական պարտքերի պահուստաֆոնդ (3.5):
6. Բնութագրեք թիվ 228 hաշվի գործունեության մեխանիզմը (3.7):